Umorzenie kredytu mieszkaniowego a podatek dochodowy. Czy od umorzonych kwot kredytu i odsetek trzeba płacić PIT?

• Zasada powszechności opodatkowania w podatku dochodowym od osób fizycznych (PIT)
• Umorzenie kredytu jest przychodem podatkowym w PIT
• Zaniechanie poboru podatku PIT od umorzonych kredytów - rozporządzenie
• Do umorzenia jakich kredytów stosuje się zaniechanie poboru podatku?

Zasada powszechności opodatkowania w podatku dochodowym od osób fizycznych (PIT)

W ustawie z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (ustawa o PIT) jest zawarta podstawowa zasada powszechności opodatkowania (art. 9 ust. 1). Zgodnie z tą zasadą opodatkowaniu podatkiem dochodowym podlegają wszelkiego rodzaju dochody, z wyjątkiem dochodów wymienionych w art. 21, 52, 52a i 52c (tj. dochodów zwolnionych od podatku) oraz dochodów, od których na podstawie przepisów Ordynacji podatkowej zaniechano poboru podatku.

Umorzenie kredytu jest przychodem podatkowym w PIT

Podatek PIT jest płacony od dochodu, którym jest (co do zasady) nadwyżka sumy przychodów z danego źródła nad kosztami ich uzyskania osiągnięta w roku podatkowym. Jeżeli koszty uzyskania przekraczają sumę przychodów, różnica jest stratą ze źródła przychodów.

A przychodami w podatku PIT są nie tylko otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne ale także wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń.

Zdaniem organów podatkowych i sądów administracyjnych za przychody podatkowe opodatkowane PIT są uznawane tylko takie świadczenia, które są dla danego podatnika określonym przyrostem majątkowym (zarówno zwiększającym jego majątek, jak i zmniejszającym jego długi) o charakterze definitywnym, niemające charakteru zwrotnego.

Zatem umorzenie kredytu (lub jego części) jako zmniejszenie zadłużenia danej osoby jest ewidentnym przychodem podatkowym w PIT, który co do zasady powinien być opodatkowany jako przychody z tzw. innych źródeł wskazanych w art. 10 ust. 1 pkt 9 i art. 20 ust. 1 ustawy o PIT.

Kredyt, to instytucja prawna określona przepisami ustawy z 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe. Na podstawie art. 69 ust. 1 Prawa bankowego, przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.

Zdaniem organów podatkowych (zob. np. interpretacja indywidualna Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z 20 października 2023 r., sygn. 0113-KDIPT2-2.4011.587.2023.3.DA) otrzymanie kredytu i jego spłata na warunkach przewidzianych w umowie kredytowej są obojętne podatkowo. Przychód po stronie kredytobiorcy pojawia się w przypadku, kiedy dochodzi do umorzenia kredytu, jego części lub odsetek. Wtedy bowiem kredytobiorca osiąga konkretne przysporzenie majątkowe (przychód w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych).

Na podstawie art. 508 kodeksu cywilnego (tzw. zwolnienie z długu) umorzenie wierzytelności (np. kredytu) następuje w przypadku zwolnienia z długu, czyli zrzeczenia się przez wierzyciela z prawa do wierzytelności, bez uzyskania świadczenia ze strony dłużnika. Takie zrzeczenie się, pod warunkiem, że dłużnik je przyjmie, powoduje, że zobowiązanie (np. z tytułu kredytu) wygasa.
Takie umorzenie całości lub części kredytu następuje z reguły w wyniku stosownej ugody kredytobiorcy z bankiem.

Zaniechanie poboru podatku PIT od umorzonych kredytów - rozporządzenie

Jednak trzeba wiedzieć, że aktualnie obowiązuje rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 11 marca 2022 r. w sprawie zaniechania poboru podatku dochodowego od niektórych dochodów (przychodów) związanych z kredytem hipotecznym udzielonym na cele mieszkaniowe (Dz. U. z 2022 r. poz. 592, ost. zm. Dz.U. 2022 poz. 2743).

To rozporządzenie przewiduje zaniechanie poboru podatku dochodowego od osób fizycznych od kwot:
1) umorzonych osobie fizycznej wierzytelności z tytułu kredytu mieszkaniowego, w przypadku gdy:
a) kredyt mieszkaniowy został zaciągnięty na realizację jednej inwestycji mieszkaniowej, a w przypadku więcej niż jednego kredytu mieszkaniowego - gdy kredyty mieszkaniowe zostały zaciągnięte na realizację wyłącznie jednej inwestycji mieszkaniowej, oraz
b) osoba fizyczna będąca stroną umowy kredytu mieszkaniowego nie korzystała z zaniechania poboru podatku od kwot umorzonych wierzytelności z tytułu kredytu mieszkaniowego zaciągniętego na realizację innej niż określona w lit. a inwestycji mieszkaniowej;

2) otrzymanych przez osobę fizyczną świadczeń z tytułu kredytu mieszkaniowego udzielonego w walucie obcej lub w złotych, lecz nominowanego lub indeksowanego do waluty obcej, w związku z powstaniem przychodu z tytułu zastosowania ujemnego oprocentowania.

Co bardzo istotne, kwoty wierzytelności, o których mowa w pkt 1, obejmują:
1) kwoty kredytu mieszkaniowego (kapitału);
2) odsetki, w tym odsetki skapitalizowane, i prowizje;
3) opłaty, jeżeli ich poniesienie przez kredytobiorcę było niezbędne do zawarcia umowy kredytu mieszkaniowego, z wyjątkiem kosztów usług dodatkowych, w szczególności ubezpieczeń.

Jeżeli dany kredyt mieszkaniowy został zaciągnięty również na wydatki inne niż określone w art. 21 ust. 25 pkt 1 ustawy o PIT (są to tzw. wydatki na zaspokojenie własnych potrzeb mieszkaniowych), zaniechanie, o którym mowa w pkt 1, obejmuje kwotę wierzytelności z tytułu kredytu mieszkaniowego w części, w jakiej kwota kredytu mieszkaniowego zaciągniętego na wydatki określone w art. 21 ust. 25 pkt 1 tej ustawy pozostaje do całkowitej kwoty zaciągniętego kredytu mieszkaniowego.

A gdy kredyt mieszkaniowy został zastąpiony kredytem refinansowym lub gdy na jego spłatę został zaciągnięty kredyt konsolidacyjny, zaniechanie, o którym mowa w pkt 1, obejmuje odpowiednio kwotę wierzytelności z tytułu kredytu refinansowego lub konsolidacyjnego w części odpowiadającej kwocie wierzytelności z tytułu kredytu mieszkaniowego.

Przepisy omawianego rozporządzenia, przez jedną inwestycję mieszkaniową, o której mowa w pkt 1 lit. a, rozumieją inwestycję, której celem jest zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych:
1)   jednego gospodarstwa domowego albo
2)   więcej niż jednego gospodarstwa domowego, w przypadku gdy osoby fizyczne mające zajmować wspólnie jeden budynek mieszkalny, nie mniej niż jedna osoba fizyczna z każdego takiego gospodarstwa, są osobami zaliczonymi do I grupy podatkowej w rozumieniu art. 14 ust. 3 pkt 1 ustawy z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (Dz. U. z 2021 r. poz. 1043).

Przez jedno gospodarstwo domowe rozumie się gospodarstwo prowadzone przez osobę fizyczną zajmującą jeden lokal mieszkalny albo jeden budynek mieszkalny jednorodzinny, samodzielnie lub wspólnie z innymi osobami stale z nią zamieszkującymi i gospodarującymi.

Ponadto w myśl ww. rozporządzenia, gdy stroną umowy kredytu mieszkaniowego na realizację jednej inwestycji mieszkaniowej są co najmniej dwie osoby fizyczne, zaniechanie poboru podatku, ma zastosowanie wyłącznie do osób, o których mowa w pkt 1 lit. b.

Do umorzenia jakich kredytów stosuje się zaniechanie poboru podatku?

Omawiane zaniechanie poboru podatku (zgodnie z § 3 omawianego rozporządzenia) dotyczy kredytów mieszkaniowych
1) udzielonych przed 15 stycznia 2015 r. przez podmiot, którego działalność podlega nadzorowi państwowego organu nadzoru nad rynkiem finansowym, uprawniony do udzielania kredytów na podstawie odrębnych ustaw regulujących zasady funkcjonowania takich podmiotów, oraz

2) zabezpieczonych w postaci hipoteki ustanowionej na nieruchomości lub udziale w nieruchomości lub prawie wieczystego użytkowania gruntu lub udziale w takim prawie, lub spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu mieszkalnego lub udziale w takim prawie, lub prawie do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej lub udziale w takim prawie, oraz

3) zaciągniętych na wydatki, o których mowa w art. 21 ust. 25 pkt 1 ustawy o PIT (czyli na własne potrzeby mieszkaniowe).

Oprac. Paweł J. Huczko